الف) وظیفه مشترک هر سه قسم
اختبار (آزمایش): مستحاضه بنابر احتیاط واجب باید پیش از انجام هر نماز خود را وارسى کند تا بفهمد که استحاضه وى از کدام قسم است. روش وارسى، آن است که مقدارى پنبه یا مانند آن را داخل فرج نموده،کمى صبر مىکند و پس از آن، وضع خود را درمىیابد؛ البته پس از رسیدنِ وقت نمازش باید چنین کند و پیش از وقت، کفایت نمىکند؛ مگر آن که یقین داشته باشد حالش فرقى نکرده است.(1)
مسأله: کسى که اختبار و آزمایش کردن قبل از نماز برایش امکان نداشته باشد، یا حالت سابقى (یکى از اقسام سه گانه) را داشته، یا حالت سابقش روشن نیست با فرض اوّل، به وظیفه همان حالت سابق رفتار مىکند و با فرض دوم،
بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیهالله اراکى(ره) و حضرت آیهالله خوئى(ره) مىفرمایند: نسبت به آنچه یقین دارد، عمل مىکند. بهطور مثال: اگر بین قلیله و متوسّطه مردّد است، به حکم قلیله، و اگر تردید میان متوسّطه و کثیره است، به دستور متوسّطه عمل مىکند؛ اگر چه احتیاطِ مستحب آن است که حکم طرفِ مشکلتر را انجام دهد
و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: باید بنا را بر قلیله بگذارد مگر آن که سابقه یکى معلوم باشد و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: طورى عمل کند که به صحّت نمازش یقین پیدا نماید (یعنى در مقام عمل همیشه باید به نحوى عمل کند که یقین به برائت ذمه حاصل کند پس در شک میان قلیله و متوسطه یا متوسطه و کثیره، عمل به وظیفه هر دو نماید و در شک بین هر سه قسم عمل به وظیفه هر سه قسم نماید، ولى اگر بداند سابقاً کدام یک از آن سه قسم بوده، باید به وظیفه همان قسم رفتار کند.)(2)
مسأله: چنانچه پیش از وارسىِ خود، به نماز بایستد و قصد قربت کند (مانند حالت غفلت) و به وظیفه خود عمل کرده باشد؛ مثل این که استحاضهاش قلیله بوده و به وظیفه استحاضه قلیله عمل نموده، نمازش صحیح است و اگر قصد قربت نداشته باشد، یا عمل، مطابق وظیفهاش نباشد، مثل این که استحاضه او متوسّطه بوده و به وظیفه قلیله رفتار کرده، نمازش باطل است.(3)
ب) وظیفه مستحاضه قلیله
.1 در صورت خون دیدن براى هر نماز، باید وضو بگیرد؛ چه نماز واجب باشد و چه مستحب؛ یعنى براى نماز ظهر یک وضو و براى نماز عصر وضویى دیگر بگیرد.
.2 براى هر نماز پنبه را عوض کند یا آب بکشد و ظاهر فرج را نیز اگر به آن خون رسیده با آب پاک کند.
مثال: براى نماز ظهر یک دفعه و در صورت خون دیدن، براى نماز عصر هم باید همین عمل را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله سیستانى و حضرت آیهالله مکارم عوض کردن پنبه یا تطهیر آن را واجب ندانستهاند و فقط باید از سرایت خون به سایر اعضا جلوگیرى کند.(4)
یادسپارى
مستحاضه قلیله، همان گونه که براى هر نماز باید وضو بگیرد، براى هرکارى که شرط آن طهارت است، مانند طواف ورساندنِ جایى از بدن به خطِّ قرآن (اگر نذر کرده باشد) واجب است وضو بگیرد و یک وضو براى همه آنها کافى نیست؛ بلکه براى هر یک وضویى جداگانه لازم است؛ حتّى براى هر بار رساندن جایى از بدن به خطّ قرآن، بنابر احتیاطِ واجب وضویى جداگانه لازم است.(5)
ج) وظیفه مستحاضه متوسّطه
.1 مستحاضه متوسّطه در هر شبانه روز (اگر به همان حال باقى بماند) باید پیش از نمازِ صبح یک غسل کند؛ به عبارتِ دیگر نخستین مرتبه که مستحاضه متوسّطه مىشود، اگر پس از نماز صبح باشد براى اوّلین نماز باید غسل کند؛ یعنى اگر پیش از نماز ظهر و عصر، متوسّطه شد، براى آن دو نماز واگر پیش از نماز مغرب و عشا متوسّطه شد، براى نماز مغرب وعشا غسل مىکند؛ ولى از فرداى آن روز اگر به همان حالتِ متوسّطه باقى ماند، باید پیش از هر نمازِ صبحى غسل کند. خلاصه، استحاضه متوسّطه هر شبانه روز یک غسل بیشتر ندارد و براى نمازهاى بعد - در صورتى که خون قطع نشده باشد - باید کارهاى استحاضه قلیله را انجام دهد.(6)
.2 مستحاضه متوسّطه پیش از هر نماز باید وظایف قلیله را نیز انجام دهد؛ ولى بعضى از فقها فرمودهاند: چون مستحاضه پس از غسل باید فورى مشغول نماز شود و گرنه (در صورت خروج خونِ استحاضه) باید دوباره غسل را انجام دهد بدین جهت یا باید وضو را قبل از غسل بگیرد یا درحالى انجام دهد که منافات با فورى مشغول شدنِ به نماز نداشته باشد. به طور مثال: در حال گفتن اذان و اقامه وضو بگیرد و حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: مستحاضه متوسطه که باید وضو بگیرد و غسل کند، باید بنابراحتیاط لازم غسل را اول به جا آورد و بعد وضو بگیرد ولى در مستحاضه کثیره اگر بخواهد وضو بگیرد باید قبل از غسل وضو بگیرد و اما بقیه فقهایى که فتاوایشان در این کتاب آمده است (شش فقیه دیگر) فرمودهاند: وضو حتى پس از غسل مانعى ندارد.(7)
د) وظیفه مستحاضه کثیره
.1 پیش از هر نماز باید غسل کند، ولى با یک غسل براى نماز ظهر، مىتواند نماز عصر را هم بخواند؛ به شرطى که میان آن دو فاصله نیفتد. همچنین است نماز مغرب وعشا و چنانچه فاصله افتاد، براى نماز عصر یا عشا دوباره باید غسل کند البته با غسلى که براى نماز واجب کرده است، مى تواند نمازهاى نافله را نیز بخواند؛ ولى باید پیش از هرکدام یک وضو بگیرد و حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: در استحاضه کثیره باید -بنابراحتیاط واجب - زن براى هر نماز پنبه و دستمال را عوض کند یا آب بکشد و لازم است یک غسل براى نماز صبح و یکى براى نماز ظهر و عصر و یکى براى نماز مغرب و عشا به جا آورد، و بین نماز ظهر و عصر فاصله نیندازد و اگر فاصله بیندازد باید براى نماز عصر دوباره غسل کند و نیز اگر بین نماز مغرب و عشا فاصله بیندازد باید براى نماز عشا دوباره غسل نماید. اینها همه در صورتى است که خون پىدرپى از پنبه به دستمال برسد، اما چنانچه رسیدن خون از پنبه به دستمال با قدرى فاصله باشد که زن بتواند در آن فاصله یک نماز یا بیشتر بخواند احتیاط لازم آن است که هرگاه خون از پنبه به دستمال برسد پنبه و دستمال را عوض کرده و یا آب بکشد و غسل نماید؛ بنابراین اگر زن غسل کرد و نماز ظهر را مثلاً خواند ولى قبل از نماز عصر یا در میان آن، خون دوباره از پنبه به دستمال رسید باید براى نماز عصر نیز غسل نماید، ولى چنانچه فاصله به مقدارى باشد که زن بتواند در آن میان، دو نماز یا بیشتر بخواند مثل این که بتواند نماز مغرب و عشا را نیز قبل از آن که خون دوباره به دستمال برسد بخواند، ظاهر آن است که براى آن نمازها لازم نیست غسل دیگرى بکند، و در هر صورت اظهر این است که در استحاضه کثیره غسل از وضو کفایت مىکند.(8)
.2 مستحاضه کثیره پیش از هر نماز باید وظیفه قلیله را نیز انجام دهد؛ بدین جهت فرمودهاند: حتى اگر بخواهد نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا را با یک غسل بخواند باید براى نماز عصر و عشا وضو بگیرد ولى بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: واجب بودن وضو در مستحاضه کثیره (به طور کلّى) محلّ تأمّل است مگر آنکه قبل از غسل رجأً (به امید ثواب) انجام شود نه به قصد اینکه در دین وارد شده است. و اما وضو میان نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا در صورتى که بخواهد آنها را با یک غسل پشت سرهم بخواند، خلاف احتیاط است. مگر آنکه در حالى که مشغول گفتن اقامه نماز است، وضو بگیرد و نظر حضرت آیهالله سیستانى در شماره (1) بیان گردید.(9)
ه") وظایفِ مشترک مستحاضه متوسّطه و کثیره
.1 اگر خونِ استحاضه زن جریان داشته باشد و قطع نشود، چنانچه براى او ضرر ندارد، باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند؛ ولى اگر همیشه جریان ندارد، فقط باید بعد از وضو و غسل، از بیرون آمدن خون جلوگیرى نماید و چنانچه کوتاهى کند و خون بیرون بیاید، باید دوباره غسل کند و وضو هم بگیرد و اگر نماز خوانده، دوباره بخواند، ولى حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: بنابر احتیاط مستحب دوباره غسل کند و حضرت آیهالله مکارم فرمودهاند: هرگاه خون به بیرون جریان دارد چنانچه براى او ضرر نداشته باشد باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه و مانند آن از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند ولى اگر این کار مشقت زیاد دارد، لازم نیست.(10)
.2 (غسل را پس از داخل شدن وقت نماز باید انجام داد؛ بنابراین) اگر مستحاضه کثیره یا متوسّطه، پیش از وقت نماز، براى نماز غسل کند، غسل باطل است؛ بلکه اگر نزدیک اذان صبح، براى نماز شب غسل کند و نماز شب بگزارد، احتیاط واجب آن است که پس از داخل شدن صبح دوباره غسل و وضو را بهجا آورد.(11)
.3 پس از وضو و غسل باید فورى مشغول نماز شود و اگر نماز را تأخیر بیندازد چند صورت دارد که در زیر بیان مىشود:
اوّل: خون قطع شده است و مىداند دوباره خون نمىبیند: مىتواند نماز را تأخیر بیندازد.
دوم: مىداند تا مدّتى خون بند است: تا همان مدّت مىتواند نماز را تاخیر بیندازد.
سوم: خون قطع نشده است و احتمال قوى دارد پیش از نماز یا در میان نماز خارج شود: باید بى درنگ نماز بخواند که اگر پس از وضو و غسل، نماز را تأخیر بیندازد، نماز باطل است؛ مگر آن که یقین کند از وقتى وضو گرفته، خون خارج نشده و در فضاى فرج نیز خون وجود ندارد، و این مسأله (شتاب در انجام نماز) منافاتى با انجام مستحبّات ندارد. (پس اگر مستحاضه براى نماز اذان و اقامه بگوید و باقى مستحبّات را انجام دهد اشکال ندارد.)(12)
یادسپارى
بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله مکارم(ره) فرمودهاند: استحاضه فقط دو قسم است: «قلیله» و «کثیره»: استحاضه قلیله آن است که هرگاه زن پنبه را داخل کند، خون، آن را آلوده نماید ولى از طرف دیگر خارج نشود، خواه خون در پنبه فرو رود یا نه، (که در نتیجه استحاضه متوسّطه هم یکى از مصادیق استحاضه قلیله خواهد بود) و استحاضه کثیره آن است که خون، در پنبه فرو رود و از آن بگذرد وجارى شود. و از نظر احکام هم فرمودهاند: استحاضه قلیله غسل ندارد و استحاضه کثیره سه غسل دارد، اگر بین نمازهاى ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشا را جمع نماید.(13)
پىنوشتها:
1- العروهالوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4.
2- همان؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله 406.
3- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله 405.
4- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 1؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله 394.
5- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 17.
6- همان، مسأله 1 و 2 و 8.
7- همان، مسأله 1 و 2.
8- و .2 همان، مسأله 1.
9- و .2 همان، مسأله 1.
10- توضیحالمسائل مراجع، مسأله 415؛ العروهالوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 9.
11- توضیحالمسائل مراجع، مسأله 401.
12- العروهالوثقى، ج1، فى الاستحاضه، مسأله 8 ؛ تحریرالوسیله، ج1، فى الاستحاضه، مسأله 3.
13- توضیحالمسائل مراجع، مسأله 393؛ توضیحالمسائل آیهالله مکارم، مسأله 404 و 405.
