بسم الله الرحمن الرحیم
شکیات نماز
- اقسام شک:
1- شکهایى که نباید به آن ها اعتنا کرد
2- شکهایی که نماز را باطل می کند
3- شکهای صحیح (شکهایی که اگر به دستور شک عمل شود صحیح است و ایجاد خلل نمی کند)
- شکهائى که نباید به آن ها اعتنا کرد (شکهای که ایجاد خلل نمی کند و اعتبار ندارد):
اول: شک در چیزی که محل انجام آن، گذشته است، مثلاً در رکوع شک کند که حمد را خوانده یا نه؛
مسأله 1169- اگر در بین خواندن آیه ای شکّ کند که آیه پیش راخوانده یا نه، یا وقتی آخر آیه را می خواند شکّ کند که اول آن را خوانده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند.
آیت الله مکارم: مسأله- هرگاه در آیات حمد یا سوره شکّ کند ، مثلاً موقعی که وارد آیه دوم شده شکّ کند آیه اول را خوانده یا نه، یا وارد کلمه ای از یک آیه شده، شکّ کند کلمه قبل را خوانده ؛ باید بنابراحتیاط برگردد و آن رابه قصد قربت بجا آورد و بعد دنبال آن را ادامه دهد.
مسأله 1170- اگر بعد از رکوع یا سجود شکّ کند که کارهای واجب آن مانند ذکر و آرام بود بدن را انجام داده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1171- اگر در حالی که به سجده می رود شکّ کند که رکوع کرده یا نه، یا شکّ کند که بعد از رکوع ایستاده یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
آیت الله مکارم: احتیاط واجب آن است که برگردد و بجا آورد.
آیت الله سیستانی: باید به شکّ خود اعتنا نکند.
ایت الله وحید: بنابراحتیاط واجب برگردد و بایستد و رکوع را بجا اورد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند و اگر شکّ کند که بعد از رکوع ایستاده یا نه باید برگردد و بایستد و بعد به سجده رفته و نماز را تمام کند.
مسأله 1172- اگر درحال برخاستن شکّ کند که تشهد را بجا آورده یا نه باید اعتنا نکند ولی اگر شکّ کند که سجده را بجا آورده یا نه، باید برگردد و بجا آورد.
آیت الله مکارم: احتیاط واجب آن است که برگردد و بجا آورد.
آیات عظام خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید، بهجت، مظاهری، سبحانی، نوری: مسأله- اگر در حال برخاستن شک کند که سجده یا تشهد را بجا آورده یا نه. باید برگردد و بجا آورد•.
دوم: شک بعد از سلام نماز، بعد از سلام شک میکند، 2 رکعت خوانده یا چهار رکعت؛
سوم: شک بعد از گذشتن وقت نماز، مثلاً شب شک میکند نماز ظهر را خوانده یا نه
چهارم: شک امام و ماموم، مثلاً اگر امام جماعت شک کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت و ماموم او را یادآوری کند که رکعت دوم هستی، امام به شک خود نباید اعتنا کند و بر عکس؛
پنجم:شک در نمازهای مستحبی، مثلاً نماز زیارت می‌خواند، نمی‌داند رکعت اول است یا دوم به هر کدام که عمل کند، اشکالی ندارد، ولی اگر شک کند رکعت دوم است یا سوم باید بنا بگذارد که رکعت دوم است تا نمازش صحیح باشد.
قاعده: اگر در شمار ه ی رکعت های نماز مستحبی شک کنید، چنانچه طرف بیشتر شک، نماز را باطل می کند. باید بنا را بر کمتر بگذارید مثلا اگر شک کند رکعت دوم است یا سوم باید بنا بگذارد که رکعت دوم است تا نمازش صحیح باشد. اگر طرف بیشتر شک، نماز راباطل نمی کند مثلاً نماز زیارت می‌خواند، نمی‌داند رکعت اول است یا دوم به هر کدام که عمل کند، اشکالی ندارد
ششم: شک کثیرالشک، یعنی کسی که زیاد شک میکند؛
الف : به چه کسی کثیرالشک گفته می شود.
مرجع در تشخیص کثیرالشک عرف است ولی چند معیار برای تشخیص آن بیان شده است:
اول : کسی است که در یک نماز سه مرتبه شک کند مثلا سه بار در رکوع یا سجود نمازش شک کند
دوم : در سه نماز پشت سر هم - مثلاً نماز صبح، ظهر و عصر - شک کند.
مسئله : اگر انسان شک کند که کثیر الشک شده یا نه باید به دستور شک عمل کند.
کثیر شک تا زمانی که یقین نکند به حال معمولی مردم برگشته باید به شک خود اعتنا نکند.
- احکام کثیر الشک:
1- اگر در اصل نماز کثیر الشک شک کند مانند شک افراد معمولی عمل کند : یعنی اگر در وقت است انجام دهد و اگر خارج از وقت است به شکش اعتنا نمی کند
2- اگر در شرائط و اجزا و رکعات نماز شک کند به شکش اعتنا نکند بنا می گذارد که آنچه شک دارد به جا آورده
مثلا اگر شک کند رکوع کرده یا نه بنا بر انجام رکوع میکند یا شک کند یک رکوع انجام داده یا دو رکوع بنا می گذارد یک رکوع انجام داده
3- کثیرالشک جایز نیست به شکش اعتنا کند
4- کسی که زیاد شکّ می کند اگر شکّ کند رکنی را بجا آورده یا نه و اعتنا نکند بعد یادش بیاید که آن را بجا نیاورد، چنانچه مشغول رکن بعد نشده، باید آن را بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، مثلاً اگر شکّ کند رکوع کرده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه پیش از سجده یادش بیاید که رکوع نکرده، باید رکوع کند و اگر در سجده یادش بیاید ، نمازش باطل است.
5- کسی که زیاد شکّ می کند ، اگر شکّ کند چیزی را که رکن نیست بجا آورده یا نه و اعتنا نکند و بعد یادش بیاید که آن را بجا نیاورده، چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته باید آن را بجاآورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحیح است ، مثلاً اگر شکّ کند که حمد خوانده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه در قنوت یادش بیاید که حمد نخوانده ، باید بخواند و اگر در رکوع یادش بیاید نماز او صحیح است.
- وسواسی کیست؟
وسواسی کسی است که حالت ثباتی ندارد و همیشه بنا را بر جهت نفی می گذارد و تفاوتش با کثیر الشک آن است که کثیر الشک همان انسان معمولی است که بر اثر از دست دادن حافظه یا پیش آمدن حادثه نمی تواند چیزی را در ذهنش نگهدارد و زود به زود شک می کند و اما وسواسی چنین نیست بلکه همیشه حالت ثباتی ندارد.
و خلاصه می توان گفت:
وسواسی کار را انجام می دهد و می گوید : نشد!! و اما کثیر الشک نمی داند انجام داده یا نه؟
- احکام وسواسی:
در اصل نماز: اگر شک کند بنا را بر این بگذارد که خوانده است اگر چه در وقت باشد بر خلاف کثیر الشک:
در رکعات و اجزا و افعال نماز: اعتنا نکند.
آیا عمل شخص وسواس باعث باطل شن عمل می شود؟
آیت الله خامنه ای: اگر به صورت وسواسی درآید کار حرامی است و در این صورت با عمل به وسوسه کار عبادی هم باطل است.
آیت الله مکارم شیرازی: اشخاص وسواسی نباید به یقین و شک خود عمل کنند بلکه مطابق اشخاص معمولی عمل میکنند خواه یقین برای آنها حاصل شود یا نه، و الا در بسیاری از موارد نمازشان باطل خواهد بود
آیت الله وحید خراسانی: بنابراحتیاط واجب باید اعاده کند.
آیت الله سیستانی: اگر رکنی را اضافه کرده یا غیر آن بله باید اعاده کند
آیت الله فاضل لنکرانی: کثیر الشک نباید به شک خود عمل کند؛ اگر به شک خود عمل کند چنانچه در اذکار نماز باشد و به حد وسواس نرسد و به قصد قربت ان را دوباره بخواند نماز صحیح است اما اگر شک در اجزاء نماز باشد و به شک خود عمل کند نماز باطل می شود.
-------------------------------------------------------------------------------
مورد دوم از شکیات نماز: شکهایی که نماز را باطل میکند:
شکهای که ایجاد خلل در نماز می کند:
1ـ شک در شماره رکعت‌های نماز دو رکعتی مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولی شک در شماره رکعت‌های نماز مستحب دو رکعتی نماز را باطل نمی کند
3ـ آنکه در نماز چهار رکعتی شک کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر.
4ـ آنکه در نماز چهار رکعتی پیش ازتمام شدن سجده دوم، شک کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر.
5ـ شک بین دو و پنج یا دو بیشتر از پنج.
6ـ شک بین سه و شش یا سه و بیشتر از شش.
7ـ شک در رکعت‌های نماز که نداند چند رکعت خوانده است.
8ـ شک بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش، چه پیش از تمام شدن سجده دوم باشد یا بعد از آن.
مسئله: هرگاه برای نمازگزار شکّ پیدا شود باید مقداری فکر کند تا شاید شکّ او برطرف شود لذا اگر شکّ او برطرف شد و نسبت به یک طرف یقین یا گمان پیدا کرد بنا بر آن گذاشته و نماز را ادامه دهد و نمازش صحیح است و اگر با مقداری فکر کردن چیزی یادش نیامد و به شکّ خود باقی ماند و اصطلاحاً شکّ مستقرّ شد باید به وظیفه شاک عمل کند و اگر یکی از شکهای مبطل مستقر شد نماز را قطع کند و در اینجا قطع نماز حرام نیست. باید به قدری فکر کند که شکّش پابرجا شود، بعضی از مراجع بلکه بنابراحتیاط واجب باید به قدری فکر کند که صورت نماز بهم بخورد یا از پیدا شدن یقین یا گمان ناامید شود.
- شکهایی که اگر به دستور آن عمل شود ایجاد خلل نمی کند و همون شکهای صحیح است:
اول: شک در اصل نماز:
1- شک در انجام نماز که دو صورت دارد صورت اول در وقت نماز حکمش: باید نماز را بجا آورد.
صورت دوم: در خارج از وقت است حکمش: اعتنا نکند.
2- شک در صحت نماز: اعتنا نکند و نماز صحیح است.
دوم: شک در شرائط نماز: مثال قبل از شروع نماز کسی وضو داشته و نمی داند ایا وضوش باطل شده یا نه حکمش: به شکش اعتنا نکند.
سوم: شک در اجزا نماز: شک در اجزاء نماز اگر در اصل انجام دادن باشد و وارد جز بعدی نشده باشیم باید آن جز را انجام دهیم مثال : شک کند تکبیره الاحرام را گفته یا نه و هنوز وارد خواندن قرائت نشده اید
در خواندن حمد شک کنید قبل از از آن که وارد سوره شده باشید، اگر:
در خواندن سوره شک کنید قبل از اینکه وارد رکوع شده باشید
در حال ایستاده شک کنید رکوع گفتید یا نه
در حال نشسته شک کنید سجده رفتید یا نه
در همه این موارد باید اعتنا کنید آن جز را انجام دهید. اما اگر وارد جز بعدی شدید به شکتون اعتنا نکنید چه جز بعدی واجب باسد چه مستحب مثال :وارد خواندن ایه ای شده اید و شک در خواندن ایه قبلی برای شما پیش آمده است.
اما اگر وارد قنوت شده و شک در خواندن سوره پیش آمده در این موارد به شک خود اعتنا نکنید.
مسئله: چیزی که در محل آن در انجام آن شک شود و انجام داده شود، سپس متوجه شوید که آن را بجا آورده بودید نماز را باطل نمی کند مگر آن که رکن باشد.
همچنین اگر از محل گذشته باشید (و به شک خود اعتنا نکردید ) و آن را انجام نداید سپس معلوم شود که آن را بجا نیاورده بودید نماز باطل نمی باشد به شرطی که رکن نباشد و جبران آن هم ممکمن نباشد یعنی وارد رکن بعدی شده باشید . اگر تدارک آن ممکن باشید باید جبران کنید.
مسئله: اگر ماموم شک کند که تکبیره الاحرام را گفته یا نه، اگر خود را به هیئت نمازگزار می بیند و در حال سکوت و شندین صدای امام جماعت است به شکش اعتنا نکند .
چهارم : شک در رکعت های نماز (شک های صحیح یعنی چاره پذیر):
شک های صحیح نه تا هستند و به صورت زیر تقسیم می شوند:
1- شکی که در هر جای از نماز باشید صحیح است و آن فقط شک سه و چهار است.
2- شک های که در حال نشسته و بعد از سجده ی دوم صحیح است (شک بین دو و سه – شک بین دو و چهار – شک بین 2و 3 و 4)
3- شک های که فقط در حال ایستاده صحیح اند (شک بین 3 و 5 – شک بین 3 و 4 و 5 – شک بین 5 و 6 )
4- شکی که هم در حال ایستاده و هم در حال نشسته صحیح است ( شک بین 4 و 5 )
چند تا مسئله :
1- در شک های صحیح همیشه بنا به طرف زیادی گذاشته می شود مگر ان که طرف زیادی، نمازرا باطل کند که در آن صورت بنا را بر طرف کمی گذاشته مانند شک 4 و 5 که بنا را بر 4 می گذاریم
2- پس از بنا گذاردن به طرف زیادی اگر طرف زیاد، رکعت آخر نماز باشد و در همان رکت نماز را تمام می کنید مانند شک 2 و 4 یا 3 و 4 و...
اگر طرف زیادی رکعت اخر نماز نباشد باید مقدار کم را بخوانید تا تکمیل شود مانند شک 2 و 3 که باید یک رکعت دیگه بخوانید .
3- اگر یکی از شکهای صحیح برای انسان پیش آید نباید نماز را بشکند. و اگر نماز را بشکند معصیت کرده است .
پس اگر پیش از انجام دادن کاری که نماز را باطل می کند مثل رو گرداند از طرف قبله، نماز را از سر گیرد نماز دومش هم باطل است .
