الف) وظیفه مشترک هر سه قسم‏
اختبار (آزمایش): مستحاضه بنابر احتیاط واجب باید پیش از انجام هر نماز خود را وارسى کند تا بفهمد که استحاضه وى از کدام قسم است. روش وارسى، آن است که مقدارى پنبه یا مانند آن را داخل فرج نموده،کمى صبر مى‏کند و پس از آن، وضع خود را درمى‏یابد؛ البته پس از رسیدنِ وقت نمازش باید چنین کند و پیش از وقت، کفایت نمى‏کند؛ مگر آن که یقین داشته باشد حالش فرقى نکرده است.(1)
مسأله: کسى که اختبار و آزمایش کردن قبل از نماز برایش امکان نداشته باشد، یا حالت سابقى (یکى از اقسام سه گانه) را داشته، یا حالت سابقش روشن نیست با فرض اوّل، به وظیفه همان حالت سابق رفتار مى‏کند و با فرض دوم،
بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله اراکى(ره) و حضرت آیه‏الله خوئى(ره) مى‏فرمایند: نسبت به آنچه یقین دارد، عمل مى‏کند. به‏طور مثال: اگر بین قلیله و متوسّطه مردّد است، به حکم قلیله، و اگر تردید میان متوسّطه و کثیره است، به دستور متوسّطه عمل مى‏کند؛ اگر چه احتیاطِ مستحب آن است که حکم طرفِ مشکل‏تر را انجام دهد
و بعضى از فقها مانند حضرت آیه‏الله سیستانى فرموده‏اند: باید بنا را بر قلیله بگذارد مگر آن که سابقه یکى معلوم باشد و بعضى از فقها مانند حضرت آیه‏الله گلپایگانى(ره) فرموده‏اند: طورى عمل کند که به صحّت نمازش یقین پیدا نماید (یعنى در مقام عمل همیشه باید به نحوى عمل کند که یقین به برائت ذمه حاصل کند پس در شک میان قلیله و متوسطه یا متوسطه و کثیره، عمل به وظیفه هر دو نماید و در شک بین هر سه قسم عمل به وظیفه هر سه قسم نماید، ولى اگر بداند سابقاً کدام یک از آن سه قسم بوده، باید به وظیفه همان قسم رفتار کند.)(2)
مسأله: چنان‏چه پیش از وارسىِ خود، به نماز بایستد و قصد قربت کند (مانند حالت غفلت) و به وظیفه خود عمل کرده باشد؛ مثل این که استحاضه‏اش قلیله بوده و به وظیفه استحاضه قلیله عمل نموده، نمازش صحیح است و اگر قصد قربت نداشته باشد، یا عمل، مطابق وظیفه‏اش نباشد، مثل این که استحاضه او متوسّطه بوده و به وظیفه قلیله رفتار کرده، نمازش باطل است.(3)
ب) وظیفه مستحاضه قلیله‏
.1 در صورت خون دیدن براى هر نماز، باید وضو بگیرد؛ چه نماز واجب باشد و چه مستحب؛ یعنى براى نماز ظهر یک وضو و براى نماز عصر وضویى دیگر بگیرد.
.2 براى هر نماز پنبه را عوض کند یا آب بکشد و ظاهر فرج را نیز اگر به آن خون رسیده با آب پاک کند.
مثال: براى نماز ظهر یک دفعه و در صورت خون دیدن، براى نماز عصر هم باید همین عمل را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آیه‏الله سیستانى و حضرت آیه‏الله مکارم عوض کردن پنبه یا تطهیر آن را واجب ندانسته‏اند و فقط باید از سرایت خون به سایر اعضا جلوگیرى کند.(4)
یادسپارى‏
مستحاضه قلیله، همان گونه که براى هر نماز باید وضو بگیرد، براى هرکارى که شرط آن طهارت است، مانند طواف ورساندنِ جایى از بدن به خطِّ قرآن (اگر نذر کرده باشد) واجب است وضو بگیرد و یک وضو براى همه آنها کافى نیست؛ بلکه براى هر یک وضویى جداگانه لازم است؛ حتّى براى هر بار رساندن جایى از بدن به خطّ قرآن، بنابر احتیاطِ واجب وضویى جداگانه لازم است.(5)
ج) وظیفه مستحاضه متوسّطه‏
.1 مستحاضه متوسّطه در هر شبانه روز (اگر به همان حال باقى بماند) باید پیش از نمازِ صبح یک غسل کند؛ به عبارتِ دیگر نخستین مرتبه که مستحاضه متوسّطه مى‏شود، اگر پس از نماز صبح باشد براى اوّلین نماز باید غسل کند؛ یعنى اگر پیش از نماز ظهر و عصر، متوسّطه شد، براى آن دو نماز واگر پیش از نماز مغرب و عشا متوسّطه شد، براى نماز مغرب وعشا غسل مى‏کند؛ ولى از فرداى آن روز اگر به همان حالتِ متوسّطه باقى ماند، باید پیش از هر نمازِ صبحى غسل کند. خلاصه، استحاضه متوسّطه هر شبانه روز یک غسل بیشتر ندارد و براى نمازهاى بعد - در صورتى که خون قطع نشده باشد - باید کارهاى استحاضه قلیله را انجام دهد.(6)
.2 مستحاضه متوسّطه پیش از هر نماز باید وظایف قلیله را نیز انجام دهد؛ ولى بعضى از فقها فرموده‏اند: چون مستحاضه پس از غسل باید فورى مشغول نماز شود و گرنه (در صورت خروج خونِ استحاضه) باید دوباره غسل را انجام دهد بدین جهت یا باید وضو را قبل از غسل بگیرد یا درحالى انجام دهد که منافات با فورى مشغول شدنِ به نماز نداشته باشد. به طور مثال: در حال گفتن اذان و اقامه وضو بگیرد و حضرت آیه‏الله سیستانى فرموده‏اند: مستحاضه متوسطه که باید وضو بگیرد و غسل کند، باید بنابراحتیاط لازم غسل را اول به جا آورد و بعد وضو بگیرد ولى در مستحاضه کثیره اگر بخواهد وضو بگیرد باید قبل از غسل وضو بگیرد و اما بقیه فقهایى که فتاوایشان در این کتاب آمده است (شش فقیه دیگر) فرموده‏اند: وضو حتى پس از غسل مانعى ندارد.(7)
د) وظیفه مستحاضه کثیره‏
.1 پیش از هر نماز باید غسل کند، ولى با یک غسل براى نماز ظهر، مى‏تواند نماز عصر را هم بخواند؛ به شرطى که میان آن دو فاصله نیفتد. همچنین است نماز مغرب وعشا و چنان‏چه فاصله افتاد، براى نماز عصر یا عشا دوباره باید غسل کند البته با غسلى که براى نماز واجب کرده است، مى تواند نمازهاى نافله را نیز بخواند؛ ولى باید پیش از هرکدام یک وضو بگیرد و حضرت آیه‏الله سیستانى فرموده‏اند: در استحاضه کثیره باید -بنابراحتیاط واجب - زن براى هر نماز پنبه و دستمال را عوض کند یا آب بکشد و لازم است یک غسل براى نماز صبح و یکى براى نماز ظهر و عصر و یکى براى نماز مغرب و عشا به جا آورد، و بین نماز ظهر و عصر فاصله نیندازد و اگر فاصله بیندازد باید براى نماز عصر دوباره غسل کند و نیز اگر بین نماز مغرب و عشا فاصله بیندازد باید براى نماز عشا دوباره غسل نماید. این‏ها همه در صورتى است که خون پى‏درپى از پنبه به دستمال برسد، اما چنان‏چه رسیدن خون از پنبه به دستمال با قدرى فاصله باشد که زن بتواند در آن فاصله یک نماز یا بیشتر بخواند احتیاط لازم آن است که هرگاه خون از پنبه به دستمال برسد پنبه و دستمال را عوض کرده و یا آب بکشد و غسل نماید؛ بنابراین اگر زن غسل کرد و نماز ظهر را مثلاً خواند ولى قبل از نماز عصر یا در میان آن، خون دوباره از پنبه به دستمال رسید باید براى نماز عصر نیز غسل نماید، ولى چنان‏چه فاصله به مقدارى باشد که زن بتواند در آن میان، دو نماز یا بیشتر بخواند مثل این که بتواند نماز مغرب و عشا را نیز قبل از آن که خون دوباره به دستمال برسد بخواند، ظاهر آن است که براى آن نمازها لازم نیست غسل دیگرى بکند، و در هر صورت اظهر این است که در استحاضه کثیره غسل از وضو کفایت مى‏کند.(8)
.2 مستحاضه کثیره پیش از هر نماز باید وظیفه قلیله را نیز انجام دهد؛ بدین جهت فرموده‏اند: حتى اگر بخواهد نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا را با یک غسل بخواند باید براى نماز عصر و عشا وضو بگیرد ولى بعضى از فقها مانند حضرت آیه‏الله گلپایگانى(ره) فرموده‏اند: واجب بودن وضو در مستحاضه کثیره (به طور کلّى) محلّ تأمّل است مگر آن‏که قبل از غسل رجأً (به امید ثواب) انجام شود نه به قصد این‏که در دین وارد شده است. و اما وضو میان نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا در صورتى که بخواهد آنها را با یک غسل پشت سرهم بخواند، خلاف احتیاط است. مگر آن‏که در حالى که مشغول گفتن اقامه نماز است، وضو بگیرد و نظر حضرت آیه‏الله سیستانى در شماره (1) بیان گردید.(9)
ه") وظایفِ مشترک مستحاضه متوسّطه و کثیره‏
.1 اگر خونِ استحاضه زن جریان داشته باشد و قطع نشود، چنان‏چه براى او ضرر ندارد، باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند؛ ولى اگر همیشه جریان ندارد، فقط باید بعد از وضو و غسل، از بیرون آمدن خون جلوگیرى نماید و چنان‏چه کوتاهى کند و خون بیرون بیاید، باید دوباره غسل کند و وضو هم بگیرد و اگر نماز خوانده، دوباره بخواند، ولى حضرت آیه‏الله سیستانى فرموده‏اند: بنابر احتیاط مستحب دوباره غسل کند و حضرت آیه‏الله مکارم فرموده‏اند: هرگاه خون به بیرون جریان دارد چنان‏چه براى او ضرر نداشته باشد باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه و مانند آن از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند ولى اگر این کار مشقت زیاد دارد، لازم نیست.(10)
.2 (غسل را پس از داخل شدن وقت نماز باید انجام داد؛ بنابراین) اگر مستحاضه کثیره یا متوسّطه، پیش از وقت نماز، براى نماز غسل کند، غسل باطل است؛ بلکه اگر نزدیک اذان صبح، براى نماز شب غسل کند و نماز شب بگزارد، احتیاط واجب آن است که پس از داخل شدن صبح دوباره غسل و وضو را به‏جا آورد.(11)
.3 پس از وضو و غسل باید فورى مشغول نماز شود و اگر نماز را تأخیر بیندازد چند صورت دارد که در زیر بیان مى‏شود:
اوّل: خون قطع شده است و مى‏داند دوباره خون نمى‏بیند: مى‏تواند نماز را تأخیر بیندازد.
دوم: مى‏داند تا مدّتى خون بند است: تا همان مدّت مى‏تواند نماز را تاخیر بیندازد.
سوم: خون قطع نشده است و احتمال قوى دارد پیش از نماز یا در میان نماز خارج شود: باید بى درنگ نماز بخواند که اگر پس از وضو و غسل، نماز را تأخیر بیندازد، نماز باطل است؛ مگر آن که یقین کند از وقتى وضو گرفته، خون خارج نشده و در فضاى فرج نیز خون وجود ندارد، و این مسأله (شتاب در انجام نماز) منافاتى با انجام مستحبّات ندارد. (پس اگر مستحاضه براى نماز اذان و اقامه بگوید و باقى مستحبّات را انجام دهد اشکال ندارد.)(12)
یادسپارى‏
بعضى از فقها مانند حضرت آیه‏الله مکارم(ره) فرموده‏اند: استحاضه فقط دو قسم است: «قلیله» و «کثیره»: استحاضه قلیله آن است که هرگاه زن پنبه را داخل کند، خون، آن را آلوده نماید ولى از طرف دیگر خارج نشود، خواه خون در پنبه فرو رود یا نه، (که در نتیجه استحاضه متوسّطه هم یکى از مصادیق استحاضه قلیله خواهد بود) و استحاضه کثیره آن است که خون، در پنبه فرو رود و از آن بگذرد وجارى شود. و از نظر احکام هم فرموده‏اند: استحاضه قلیله غسل ندارد و استحاضه کثیره سه غسل دارد، اگر بین نمازهاى ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشا را جمع نماید.(13)
پى‏نوشت‏ها:
1- العروه‏الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4.
2- همان؛ توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 406.
3- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4؛ توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 405.
4- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 1؛ توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 394.
5- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 17.
6- همان، مسأله 1 و 2 و 8.
7- همان، مسأله 1 و 2.
8- و .2 همان، مسأله 1.
9- و .2 همان، مسأله 1.
10- توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 415؛ العروه‏الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 9.
11- توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 401.
12- العروه‏الوثقى، ج‏1، فى الاستحاضه، مسأله 8 ؛ تحریرالوسیله، ج‏1، فى الاستحاضه، مسأله 3.
13- توضیح‏المسائل مراجع، مسأله 393؛ توضیح‏المسائل آیه‏الله مکارم، مسأله 404 و 405.